دکتر «کامران باقری لنکرانی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت «محمود احمدینژاد» روز ۲۵ فروردین ۱۳۹۹، در پی تلاقی ماه رمضان و شیوع ویروس «کرونا» در ایران و جهان، مدعی شده است روزهداری به مدل اسلامی، یعنی خوردن سحری و افطاری و حذف وعده غذایی ناهار، سبب بهبود سیستم ایمنی بدن میشود.
او این ادعا را نتیجه مطالعات بسیار دانسته و گفته است: «روزهداری سبب ارتقای سیستم ایمنی بدن، کاهش عفونتها، کاهش استعداد به سرطان و بیماریهای قلبی و عروقی میشود و میتوانیم با بسیاری از بیماریها مقابله کنیم.»
براساس ادعای وزیر سابق بهداشت ایران، مدل روزهداری اسلامی که سحری خورده میشود و افراد روزهدار بین ۱۰ تا ۱۶ ساعت گرسنگی میکشند و سپس هنگام افطار غذا میخورند، سبب میشود بدن بخشی از ذخیرههای زائدی را که در خودش دارد، آزاد کند. برهمین اساس، متابولیسم بدن از مصرف قند و تولید اسیدهای چرب به مصرف «کیوتن بادیها» شیفت پیدا میکند و پاکسازی در بدن رخ میدهد.
آیا روزهداری، سیستم ایمنی بدن را تقویت میکند؟
«ایرانوایر» در این گزارش میکوشد با بررسی نتایج تحقیقات علمی و گفتوگو با متخصصان بهداشت و سلامت، این ادعا را مورد سنجش قرار داده و به این پرسش روز پاسخ دهد که در شرایط شیوع ویروس کرونا، آیا روزهداری اختلالی در پیشگیری و مقابله با ویروس کرونا ایجاد نمیکند؟
روزهداری و سیستم ایمنی بدن
آیا روزهداری سیستم ایمنی بدن را در برابر کووید- ۱۹ تضعیف میکند؟ این پرسش محدود به جامعه مسلمانانی که این روزها مثل بقیه مردم دنیا گرفتار ویروس کرونا شدهاند، نیست. امروز در همه جای دنیا بسیاری از مردم برای مقابله با ازدیاد وزن، از روش روزهداری (Intermittent Fasting) استفاده میکنند؛ یعنی تنها در ساعات مشخصی از روز غذا میخورند و سپس برای ساعتهای طولانی چیز نمیخورند. لذا این پرسش، یک سوال عام است. به همین دلیل، در رسانههای کشورهای غیرمسلمان نیز بارها به این مساله پرداخته شده است. نشریه «اینسایدر» (Insider) در مقالهای با عنوان «به نظر کارشناسان، روزهداری در دوره شیوع کرونا ممکن است ایده خوبی نباشد»، مینویسد: «برخی تحقیقات علمی نشان دادهاند که گذاشتن پروتکلهایی برای خوردن در ساعاتی خاص از روز یا روزهایی خاص از هفته میتواند برای سلامتی مفید باشد ولی در دوره شیوع ویروس کرونا، متخصصان روزهداری را توصیه نمیکنند.»
اینسایدر به نقل از متخصصان مینویسد: «در کوتاه مدت، روزه میتواند سطح کورتیزول را بالا ببرد، خواب را مختل کند و باعث تحریکپذیری شود.»
متخصصان به اینسایدر گفتهاند کسانی که رژیم غذایی خاصی دارند، بهتر است در دوره شیوع کرونا روزهداری را ترک کنند و محدودیتهای سخت مصرف کالری را بشکنند.
روزه بگیریم یا نگیریم؟
«موسسه ملی سلامت امریکا» که از معتبرترین موسسات تحقیقاتی در حوزه سلامت و درمان است، این سوال را بدون در نظر گرفتن شیوع ویروس کرونا مورد بررسی قرار داده و اعلام کرده است: «روزه گرفتن مزایایی دارد اما ابهامهایی در خصوص روزهداری وجود دارد که هنوز پاسخی برای آن نداریم. برای برخی ممکن است روزهداری مضر باشد. مطالعات نشان داده است کسانیکه به طور مداوم بین ۱۶ تا ۱۸ ساعت در روز روزه میگیرند، در معرض ریسک بالای ابتلا به سنگ صفرا قرار دارند؛ سنگی که درآوردن آن نیاز به جراحی دارد.»
موسسه ملی سلامت امریکا معتقد است پاسخ این پرسش در افراد مختلف، متفاوت است؛ یعنی باید مزایا و خطرات روزهداری را روی هر فرد سنجید.
آنچه موسسه ملی سلامت امریکا میگوید، در شرایط عادی است. اما در شرایطی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده است، آیا روزهداری ایمنی بدن را افزایش میدهد؟
دکتر «رامین احمدی»، متخصص بیماریهای داخلی و پزشک «بیمارستان گریفن» در ایالت کنتیکت امریکا در پاسخ به این پرسش به «ایرانوایر» میگوید: «هنوز تحقیقاتی علمی انجام نشده است که بدانیم در شرایط شیوع ویروس کرونا، روزهداری وضعیت افراد را بهتر یا بدتر میکند ولی به طور کلی، تاکنون تحقیقات زیادی روی اثرات روزهداری روی ایمنی بدن انجام شده است.»
به گفته دکتر احمدی، نتایج بعضی از تحقیقها نشان دادهاند که روزهداری تعداد گلبولهای سفید را کم و در نتیجه، ایمنی بدن را پایین میآورد.
این متخصص بیماریهای داخلی در عین حال تاکید دارد که نتایج تحقیقات دیگری نشان میدهند روزهداری سلولهای پایهای مغز استخوان را تحریک میکند که به بازتولید و بازسازی ایمنی بدن منجر میشود. بنابراین، بازسازی ایمنی در خصوص بیماران سرطانی که شیمی درمانی میکنند، میتواند مفید باشد.
دکتر رامین احمدی به یک تحقیقی که در «دانشگاه ییل» امریکا روی اثرات روزهداری انجام شده است، اشاره میکند و میگوید: «نتایج این تحقیق نشان داد که روزه ۴۸ ساعته میزان پاسخ التهابی بدن را کم میکند.»
حداقل چهار پزشک متخصص دیگر نیز در پاسخ به پرسش «ایرانوایر»، این ادعا که روزهداری به سبک اسلامی، سیستم ایمنی بدن را افزایش میدهد را رد کردند و آن را نادرست خواندند.
دکتر «کاویان میلانی»، پزشک خانواده در ایالت ویرجینیا امریکا معتقد است روزهداری به خودی خود تاثیری مثبت و منفی روی سیستم ایمنی بدن ندارد بلکه افرادی که بیماریهای زمینهای دارند، روزهداری یا گرسنگی کشیدن طولانی وضع آنها را خرابتر میکند.
او به «ایرانوایر» میگوید: «چون تحقیقی روی تاثیر روزهداری در ابتلای افراد به کرونا انجام نشده است، نمیتوان مبتنی بر دادههای علمی، گفت روزهداری ریسک ابتلا را بالا میبرد یا نه. ولی به صورت کلی میتوان گفت گرسنگی طولانی و به ویژه ترک آشامیدن در ساعات طولانی میتواند ریسک ابتلا را در افراد افزایش دهد. چراکه مقاومت بدن در برابر ویروس در زمانی که برای ساعات طولانی آب و غذا دریافت نمیکند، کاهش مییابد.»
او در عین حال تاکید دارد که شرایط افراد متفاوت است و نمیتوان یک قاعده کلی را بیان کرد و مدعی شد که روی همه افراد یکسان است.
رابطه نوشیدن آب و ویروس کرونا
همزمان با شیوع ویروس کرونا، یکی از شایعاتی که ابعاد گسترده یافت، توصیه یک پزشک ژاپنی به نوشیدن مایعات در هر ۱۵ دقیقه بود. این ادعا توسط بسیاری از رسانهها، از جمله « ژورنال» (The Journal) راستآزمایی شد و اشتباه بودن آن به تایید متخصصان رسید. ولی در این راستآزمایی، اصل ضرورت مداوم نوشیدن آب مورد تاکید قرار گرفت.
دکتر «کیم رابرت»، متخصص ویروسشناس «کالج ترینیتی» دوبلین با تاکید بر ضرورت مصرف مداوم آب در دوره شیوع ویروس کرونا، به مجله ژورنال میگوید: «هیدراته ماندن ایده خوبی است زیرا به شما کمک میکند مخاط دستگاه تنفسی را در ضخامت موثر نگه دارید؛ به طوری که هرگونه ویروس گرفتار شده در مخاط تنفسی، سیستم دفاعی عادی بدن را وادار میکند تا ما را از عفونت محافظت کند.»
سازمان بهداشت جهانی نیز به این شایعه واکنش نشان داد و در توییتری ضمن رد ضرورت نوشیدن آب در هر ۱۵ دقیقه، بر مصرف مداوم مایعات تاکید کرد. در توییت این موسسه آمده است که هیدراته ماندن برای سلامت انسان به طور کلی ضروری است ولی تاثیری در پیشگیری از ابتلا به کرونا ندارد. در واقع، سازمان بهداشت جهانی مصرف مداوم آب را در طول روز برای سلامتی لازم میداند.
دکتر رامین احمدی نیز در این خصوص میگوید: «از منظر علمی، نوشیدن مداوم مایعات برای سلامتی توصیه میشود؛ به ویژه در وضعیت تب و بیماری که نوشیدن امری لازم است.»
«گلف نیوز» نیز در گزارشی به طور مشخص به در پیش بودن ماه رمضان و مساله روزهداری مسلمانان در دوره شیوع ویروس کرونا پرداخته و به نقل از متخصصان «موسسه کوری استرینگر» ( the Korey Stringer Institute) و «دانشگاه کنتیکت» امریکا آورده است: «نوشیدن آب همیشه مهم است اما در دوره شیوع ویروس کووید- ۱۹ اهمیت بیشتری دارد چرا که آب سبب تحرک بهتر اکسیژن در بدن و بیرون راندن ویروسهای دشمن و بیماریزا از آن میشود. بنابراین، وقتی بدن با کمبود آب مواجه میشود، سلولها در برابر سیستم ایمنی تحت فشار قرار میگیرند.»
در این گزارش تاکید شده است که در طول روز باید بدن را هیدراته نگه داشت چرا که کم آبی بدن سبب افزایش اضطراب و کاهش ایمنی آن میشود و در قدرت سیستم دفاعی بدن در مقابله با ویروس مهاجم تاثیر میگذارد. از این منظر، این تحقیقات بر ضرورت مداوم نوشیدن آب در دوره شیوع ویروس کرونا تاکید کردهاند.
جمعبندی
دکتر کامران باقری لنکرانی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت محمود احمدینژاد روز ۲۵ فروردین ۱۳۹۹ و در پی تلاقی ماه رمضان و شیوع ویروس کرونا در ایران و جهان، ادعا کرده است: «روزهداری به مدل اسلامی، یعنی خوردن سحری و افطاری و حذف وعده غذایی ناهار سبب بهبود سیستم ایمنی بدن میشود.»
آیا روزهداری، سیستم ایمنی بدن را تقویت میکند؟ «ایرانوایر» این ادعا را مورد بررسی قرار داده و به این نتایج دست یافته است:
۱- نتایج تحقیقات علمی نشان میدهند که روزهداری از آن جهت که باعث کاهش گلبول سفید میشود، سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکند.
۲- در مضر بودن روزهداری طولانی (بیش از ۱۶ ساعت) تقریبا بین متخصصان اجماع وجود دارد.
۳- نوشیدن مداوم آب همیشه برای بدن لازم و در دوره شیوع ویروس کرونا، ضروریتر است. بنابراین، متخصصان توصیه میکنند نوشیدن آب را در طول روز فراموش نکنید؛ به عبارتی، بدن خود را هیدراته نگه دارید چراکه هم برای سلامت بدن به طور عمومی و هم در مبارزه سیستم دفاعی بدن با هر نوع ویروس مهاجمی لازم است.
۴- تنها تحقیقاتی که از افزایش ضریب ایمنی بدن در شرایط روزهداری حکایت دارند، تحقیقاتی هستند که روی بیماران سرطانی انجام شدهاند؛ یعنی تنها روی افرادی که شیمی درمانی میکنند، روزهداری نشان داده است که میتواند سلولهای پایهای مغز استخوان را تحریک کند و به بازتولید و بازسازی ایمنی بدن منجر شود. (به نقل از دکتر رامین احمدی)
«ایرانوایر» با علم به این که در مسایل علمی همیشه نتایج تحقیقات میتوانند با تحقیقات دیگر رد یا تکمیل شوند، ولی در این موضوع خاص به این جمعبندی رسیده است که اکثریت متخصصان، روزهداری طولانی (بیش از ۱۶ ساعت) را مضر و به ویژه ترک آشامیدن را برای سلامت بدن در حالت عادی و به طور ویژه در دوره شیوع ویروس کرونا برای سلامتی بدن مضر میدانند. از این رو، «ایرانوایر» ادعای دکتر کامران باقری لنکرانی مبنی بر این که روزهداری به مدل اسلامی، یعنی خوردن سحری و افطاری و حذف وعده غذایی ناهار سبب بهبود سیستم ایمنی بدن میشود را درست نمیداند و به آن نشان «حقیقت ندارد» میدهد.
- حقیقت ندارد: اظهار دروغ درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.